انتشار توسط: موسسه منابع جهانی (WRI)
نسخه اول: ژوئن ۲۰۲۵
موضوع: ایجاد چارچوبی برای مشارکت مؤثر نهادهای مالی در پروژه‌های مبتنی بر طبیعت به منظور کاهش ریسک‌ها، توسعه پایدار و محافظت از سرمایه‌های زیستی.
تنظیم: محمد صادق صبا

مقدمه: طبیعت، سرمایه‌ای حیاتی برای آینده مالی
اقتصاد جهانی بیش از هر زمان دیگری به سلامت و پایداری اکوسیستم‌های طبیعی وابسته است. نیمی از تولید ناخالص داخلی جهان، مستقیماً یا غیرمستقیم به منابع طبیعی وابسته است؛ از کشاورزی و گردشگری گرفته تا تولید انرژی، مسکن، بیمه و زیرساخت. با این حال، تداوم تخریب محیط‌زیست، تغییرات اقلیمی و افزایش بلایای طبیعی، نه‌تنها زندگی میلیون‌ها انسان را تهدید می‌کند، بلکه آینده بازارهای مالی و سرمایه‌گذاری را نیز به خطر انداخته است.
در چنین شرایطی، راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت (Nature-Based Solutions “NBS”) به عنوان رویکردی نوین و پایدار، فرصت‌هایی کم‌نظیر برای مدیریت ریسک، خلق ارزش اقتصادی، و حفاظت از منابع زیستی فراهم می‌آورند. کتاب راهنمای منتشرشده توسط موسسه  WRI، با هدف راهنمایی نهادهای مالی، ابزاری جامع برای هدایت سرمایه به سوی پروژه‌هایی است که هم سودآورند و هم حافظ طبیعت و نشان می‌دهد که چگونه این نهادها می‌توانند:

• به طور مستقیم در پروژه‌های NBS سرمایه‌گذاری کنند.( سرمایه‌گذاری مستقیم در پروژه‌های احیای زیستگاه‌ها)

• شرکت‌های تحت مالکیت خود را به اتخاذ رویکردهای مثبت نسبت به طبیعت ترغیب کنند.

• ریسک‌های اقلیمی و زیستی را در پرتفوی خود کاهش دهند. (با بررسی ریسک‌های زیستی در ارزیابی شرکت‌های سرمایه‌پذیر، معیارهای مرتبط با طبیعت را در تصمیم‌گیری مالی خود  وارد کنند).

• ساختارهای مالی جدیدی همچون اوراق قرضه سبز، بیمه‌های اقلیمی، اعتبارنامه‌های کربنی، صندوق‌های زیستی و مدل‌های مشارکت عمومی-خصوصی را به‌کار گیرند.

ضرورت سرمایه‌گذاری در راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت (NBS)

1. بیش از ۵۰ درصد اقتصاد جهانی وابسته به طبیعت است.

2. تخریب اکوسیستم‌ها منجر به افزایش ریسک‌های مالی در بخش‌هایی چون کشاورزی، املاک، گردشگری و صنعت می‌شود.

3. راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت مانند بازسازی تالاب‌ها، احیای جنگل‌ها، توسعه زیرساخت‌های سبز و مدیریت پایدار منابع طبیعی، مسیرهای نوآورانه‌ای برای کاهش این ریسک‌ها و خلق فرصت‌های سرمایه‌گذاری سبز فراهم می‌کنند.

مطابق داده‌های مجامع بین‌المللی، در صورت عدم اقدام فوری برای حفاظت از منابع طبیعی:

• سالانه بیش از ۲.۷ تریلیون دلار از اقتصاد جهانی در معرض تهدید قرار می‌گیرد؛

• سرمایه‌گذاران با خطر از دست رفتن دارایی‌ها در برابر بلایای طبیعی مواجه می‌شوند؛

• قوانین جدید زیست‌محیطی در اروپا و جهان هزینه‌های عدم انطباق را به شدت افزایش داده‌اند.

در این شرایط، سرمایه‌گذاری در NBS نه‌تنها یک انتخاب اخلاقی، بلکه ضرورتی راهبردی برای پایداری مالی است.

نقش نهادهای مالی
چرا نهادهای مالی باید اکنون در NBS سرمایه‌گذاری کنند؟

• افزایش فشارهای قانونی و نظارتی برای افشای ریسک‌های مرتبط با طبیعت (TNFD).

• افزایش هزینه‌های ناشی از آسیب‌های اقلیمی و کاهش تاب‌آوری دارایی‌ها.

• تقاضای سرمایه‌گذاران برای محصولات سبز و پایدار در بازار سرمایه.

• فرصت‌های درآمدی جدید از طریق فروش خدمات اکوسیستمی، جذب اعتبارات کربنی و کاهش خسارت‌ها.

مثال مهم: بانک فرانسوی BNP Paribas پروژه‌هایی در غرب آفریقا تأمین مالی کرده که هم به احیای تالاب‌ها کمک می‌کند و هم امنیت غذایی جوامع محلی را افزایش می‌دهد.

چارچوب INSPIRE برای سرمایه‌گذاری NBS
راهنما از یک چارچوب عملیاتی شش‌مرحله‌ای به نام INSPIRE بهره می‌برد:

1. شناسایی فرصت‌های NBS در پرتفوی فعلی برای کاهش ریسک.

هدف: شناسایی مواردی که در آن‌ها طبیعت می‌تواند ریسک‌های مالی را کاهش دهد.
مثال: شرکت بیمه Swiss Re مناطقی در مکزیک را شناسایی کرد که بازسازی جنگل‌های حرا در آن‌ها می‌تواند خطر طوفان را کاهش دهد و از خسارت به دارایی‌ها بکاهد.

2. ایجاد مشارکت‌ها و تعامل با ذی‌نفعان (خصوصاً در سطوح محلی و تخصصی).

هدف: ایجاد همکاری میان ذی‌نفعان مختلف مانند دولت، جوامع محلی، شرکت‌ها و سازمان‌های غیردولتی.
مثال: پروژه “Water Funds” در آمریکای لاتین از مشارکت میان شهرداری‌ها، کشاورزان، و بانک‌ها برای حفظ کیفیت آب بهره برد.

3. طراحی چارچوب مالی مناسب برای پروژه‌ها.

هدف: ساختاردهی ابزارهای مالی برای جذب سرمایه (مانند اوراق قرضه سبز، وام‌های ترکیبی، سرمایه‌گذاری‌های چندمنظوره).
مثال: بانک توسعه آمریکای لاتین (CAF) اوراق قرضه سبز برای تأمین مالی احیای جنگل‌ها صادر کرد.

4. اجرای پروژه‌های پایلوت و پایش اثرات مالی و زیست‌محیطی.

هدف: تست و ارزیابی پروژه‌های NBS در مقیاس محدود پیش از گسترش آن‌ها.
مثال: شهر سنگاپور پروژه‌ی آزمایشی “biophilic design” را در محله‌ای شهری اجرا کرد تا تأثیر پوشش گیاهی در خنک‌سازی محیط و بهداشت روانی شهروندان را بسنجد.

5. افزایش شفافیت و گزارش‌دهی دقیق و قابل اعتبار.

هدف: ارائه گزارش‌های معتبر، قابل سنجش و مبتنی بر استاندارد به سرمایه‌گذاران، نهادهای ناظر و جامعه.
 مثال: شرکت HSBC در گزارش‌های سالانه خود شاخص‌های عملکرد اکوسیستم (مانند تنوع زیستی و ذخیره‌سازی کربن) را برای پروژه‌های سبز خود منتشر می‌کند.

6. تقویت ظرفیت‌های فنی و انگیزشی درون سازمان‌های مالی برای پذیرش سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت.

هدف:  ارتقای دانش، مهارت، و انگیزه درون‌سازمانی تمرکز دارد تا نهادهای مالی بتوانند:

• فرصت‌های سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بلندمدت و پیچیده NBS را شناسایی، ارزیابی و مدیریت کنند؛

• شکاف بین دانش زیست‌محیطی و تصمیم‌گیری مالی را پُر کنند؛

• از ساختارهای سنتی مالی (که بیشتر به سود کوتاه‌مدت توجه دارند) به سمت نگرش بلندمدت و پایدار تغییر جهت دهند؛

• ساختارهای پاداش، آموزش و استخدام خود را متناسب با اهداف طبیعت‌محور اصلاح نمایند.

مثال: در بانک توسعه‌ای آلمان (KfW)، برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های احیای تالاب‌ها و جنگل‌ها، تیم‌هایی با تخصص ترکیبی محیط‌زیستی و مالی تشکیل شد. همچنین، بخشی از پاداش عملکردی مدیران به نتایج بلندمدت زیست‌محیطی وابسته شد. این تغییر ساختار، زمینه‌ساز موفقیت پروژه‌های NBS در اروپای شرقی شد.

 چالش‌ها و راهکارها
نهادهای مالی برای توسعه سرمایه‌گذاری در NBS با چالش‌هایی مانند عدم نقدشوندگی، کمبود داده‌های شفاف، هزینه‌های بالا و ظرفیت محدود مواجه‌اند. راهکارهای پیشنهادی شامل:

• توسعه ابزارهای مالی نوین (مانند “Special Purpose Vehicle” SPV، ابزارهای ترکیبی).

• استفاده از فناوری‌های نو برای ارزیابی تأثیرات.

• استانداردسازی شاخص‌های عملکرد زیستی و اجتماعی.

• شکل‌گیری شراکت با متخصصان محیط زیست و نهادهای علمی.

• تجمیع پروژه‌های کوچک و بهره‌گیری از سرمایه‌گذاری مشارکتی.

پیام کلیدی برای ایران
در کشورهایی مانند ایران که از تنوع زیستی بالا و خطرات اقلیمی فزاینده برخوردارند، ادغام NBS در سیاست‌های مالی و سرمایه‌گذاری، یک ضرورت ملی برای حفاظت از زیست‌بوم‌های حساس از جمله تالاب‌ها، جزایر مرجانی و سواحل است. این راهکار می‌تواند:

• موجب افزایش تاب‌آوری اقتصادی و اجتماعی در برابر بحران‌های اقلیمی شود.

• منابع مالی بخش خصوصی را به سمت پروژه‌های احیا و مدیریت اکوسیستم‌ها جذب کند.

• الگویی برای توسعه پایدار در مناطق ساحلی، دریایی و تالابی فراهم آورد.

صندوق ملی محیط زیست به عنوان تنها نهاد مالی اختصاصی حوزه محیط زیست کشور می‌تواند از این راهنما برای موارد زیر استفاده کند:

1. تدوین مدل‌های همکاری مالی با بانک‌ها و شرکت‌های خصوصی.

2. ارائه بسته‌های پیشنهادی سرمایه‌گذاری سبز در حوزه تالاب‌ها و سواحل.

3. طراحی شاخص‌های عملکرد برای پروژه‌های احیا و پایش زیستگاه‌های دریایی.